Γιατί οι άνθρωποι λένε ψέμματα στον εαυτό τους για να πειστούν ότι έχουν δίκιο; Το φαινόμενο της γνωστικής ασυμφωνίας.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950, δεν είχε εξηγηθεί επιστημονικά η σύγκρουση των συναισθημάτων των ανθρώπων.
Δηλαδή, τι συμβαίνει όταν ένα άτομο πιστεύει κάτι, το οποίο αντικρούεται από τις πράξεις του, άρα έρχεται σε εσωτερική σύγκρουση με τον εαυτό του.
Το 1959, ο καθηγητής ψυχολογίας Λίον Φέστινγκερ, απέδειξε με πείραμα, ότι το άτομο για να προστατευτεί από εσωτερικές διαμάχες, τροποποιεί την αρχική του αντίληψη για ένα θέμα.
Έτσι προσποιείται ότι η πραγματική του άποψη για ένα θέμα, δεν απέχει τόσο από την πράξη που δεν μπορεί να αποφύγει. Κατά συνέπεια αισθάνεται καλύτερα.
Το φαινόμενο ονομάστηκε «γνωστική ασυμφωνία».
Το έναυσμα για να αρχίσει ο Φέστινγκερ να ασχολείται με το φαινόμενο, ήταν η συμπεριφορά των κατοίκων, μετά από έναν δυνατό σεισμό στην Ινδία.
Ενώ οι σεισμολόγοι διαβεβαίωναν ότι, δεν επρόκειτο να υπάρξουν μετασεισμοί, οι κάτοικοι πίστευαν οποιονδήποτε υποστήριζε το αντίθετο, δικαιολογώντας έτσι τον φόβο τους.
Ο Φέστινγκερ παρατήρησε ότι, οι κάτοικοι ήταν τρομοκρατημένοι, χωρίς να υπάρχει λόγος και για να αισθάνονται ότι έχουν βάση τα συναισθήματά τους, επέλεγαν να πιστεύουν τις ανεύθυνες δηλώσεις ή ακόμη και φήμες, που ήταν πιο κοντά στην πεποίθησή τους κι ας μην ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα.
Το πείραμα του Φέστινγκερ
Για τις ανάγκες του πειράματος ο ψυχολόγος ζήτησε από φοιτητές να κάνουν μια πολύ βαρετή και κουραστική εργασία επί μια ώρα.
Στους μισούς έδωσε για τον κόπο τους 1 δολάριο και στους υπόλοιπους 20 δολάρια.
Έπειτα ζήτησε στον καθένα ξεχωριστά, να πείσει ένα άλλο άτομο ότι η εργασία ήταν ενδιαφέρουσα και διασκεδαστική.
Στο τελευταίο στάδιο του πειράματος, οι ερευνητές ρώτησαν την πραγματική γνώμη κάθε φοιτητή για την εργασία που είχε κάνει.
Αυτοί που ανταμείφθηκαν με 1 δολάριο είπαν πως τους φάνηκε ευχάριστη, ενώ εκείνοι που πληρώθηκαν 20 δολάρια, τη χαρακτήρισαν βαρετή.
Οι φοιτητές που είχαν πάρει 1 δολάριο, είχαν αντιφατικά συναισθήματα, γιατί θεωρούσαν πως είχαν αδικηθεί.
Για να ισορροπήσουν συναισθηματικά, έπειθαν τον εαυτό τους ότι η εργασία ήταν ευχάριστη.
Ο Φέστινγκερ οδηγήθηκε στο συμπέρασμα, ότι όσο μεγαλύτερη ασυμφωνία υπάρχει μεταξύ δυο συναισθημάτων ή πράξεων, τόσο περισσότερο το άτομο τείνει να μειώνει τον αρνητικό αντίκτυπο. Προσαρμόζει δηλαδή τις πραγματικές του πεποιθήσεις, ώστε να αισθανθεί καλύτερα.
Το φαινόμενο εμφανίζεται κυρίως σε άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση, που για να μην αισθανθούν ταπείνωση, αλλάζουν την άποψή τους σε όποιο θέμα δεν μπορούν να την επιβάλλουν. Έτσι διατηρούν και την καλή εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους.
Παραδείγματα
Στο μύθο του Αισώπου, η αλεπού δεν φτάνει να κόψει τα σταφύλια και δικαιολογείται λέγοντας ότι δεν της αρέσουν γιατί είναι ξινά.
Αυτό το παράδειγμα αντιπροσωπεύει τους ανθρώπους που βιώνουν τη «γνωστική ασυμφωνία» και επιλέγουν να απαξιώσουν το αντικείμενο της αρεσκείας τους, προκειμένου να καλύψουν την αδυναμία τους.
Το ίδιο ισχύει και για το κάπνισμα ή την κατανάλωση αλκοόλ.
Ενώ είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι βλάπτουν την υγεία, όσοι καπνίζουν ή πίνουν, υποβιβάζουν τα αρνητικά και ανακαλύπτουν θετικά στοιχεία.
Αν το καλοσκεφτούμε, ο Αίσωπος είχε φθάσει στο ίδιο συμπέρασμα με τον ψυχολόγο, πριν χιλιάδες χρόνια και με μόνο οκτώ λέξεις: «όσα δεν φθάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια”.
Με πληροφορίες από το βιβλίο 50 Ψυχολογικές θεωρίες που επηρέασαν την ανθρωπότητα, Christian Jarrett, εκδόσεις Κλειδάριθμος
